Kodeks Karny
Kodeks Karny jest aktem normatywnym rangi ustawowej stanowiącym o warunkach odpowiedzialności karnej za przestępstwa.
Art. 7 k.k. definiuje czym jest przestępstwo. Otóż w polskim systemie karnym mamy dwa rodzaje przestępstw:
- zbrodnie – którymi są czyny zagrożone karą pozbawienia wolności od lat 3 albo karą surowszą, np. karą 25 lat pozbawienia wolności, czy karą dożywotniego pozbawienia wolności; istotne, że zbrodnie można popełnić tylko umyślnie;
- występki – którymi są czyny zagrożone karą grzywny powyżej 30 stawek dziennych albo powyżej 5000 zł, karą ograniczenia wolności przekraczająca 1 miesiąc albo kara pozbawienia wolności przekraczająca 1 miesiąc; występek można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.
Innymi słowy, o tym, czy dany czyn zabroniony jest zbrodnią, czy występkiem decyduje jego kodeksowe zagrożenie karą. Oczywistym jest, że zbrodniami są czyny o większym ciężarze gatunkowym swojej społecznej szkodliwości, np. zamach na Prezydenta RP, zabójstwo, gwałt zbiorowy, czy rozbój z posłużeniem się niebezpiecznym narzędziem. Występki zaś to różnorodne przestępstwa, np. kradzieże, oszustwa, nieumyślne spowodowanie śmierci.
Odpowiedzialność karna
Co do zasady odpowiedzialności karnej podlega tylko taka osoba, która ukończyła 17 rok życia. Osobę, która nie ukończyła tego wieku, Kodeks Karny definiuje jako nieletniego. Wyjątkiem od w/w zasady jest odpowiedzialność nieletnich po ukończeniu przez nich 15 roku życia, a którzy to dopuścili się bardzo poważnych przestępstw wymienionych w art. 10 § 2 k.k., np. zamachu na życie Prezydenta RP, zabójstwa, piractwo, wzięcie zakładnika.
Zatem co do zasady, nieletni, który nie ukończył 15 roku życia, nie będzie podlegał kodeksowej odpowiedzialności karnej, co nie oznacza, iż nie będzie w ogóle podlegał odpowiedzialności. W tym ostatnim przypadku, znajdzie bowiem zastosowanie Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Ponadto, by można było mówić o odpowiedzialności karnej, należy wykazać, iż dana osoba popełniła czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełniania. Jest to tzw. zasada nullum crimen sine lege.
Zatem jeżeli czyn w chwili jego popełnienia nie był jeszcze skodyfikowany w ustawie karnej, nie może być w ogóle mowy o przestępstwie. Nawet jeśli w niedługim czasie przedmiotowy czyn zostanie uznany za przestępstwo i umieszczony w Kodeksie Karnym lub w innej ustawie karnej, nie wpłynie to w żadnym razie na odpowiedzialność karną osoby, która go wcześniej popełniła.
Poczytalność & Niepoczytalność
Kolejnym warunkiem przypisania komuś odpowiedzialności karnej za przestępstwo jest wykazanie, iż w chwili jego popełniania był on świadomy znaczenia popełnianego czynu lub swobodnie mógł pokierować swoim zachowaniem. Mowa tu o poczytalności. Zgodnie bowiem z art. 31 § 1 k.k., nie popełnia przestępstwa, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowanie (wyłączona poczytalność). Z kolei w myśl § 2 w/w art. jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzeni kary (ograniczona poczytalność). Zatem w tym drugim przypadku nie ma już mowy o wyłączeniu odpowiedzialności karnej (osoba więc popełnia przestępstwo), a jedynie ograniczona poczytalność sprawcy skutkować może łagodniejszym wymiarem kary (nawet poniżej kodeksowego zagrożenia). Z powyższego wynika, iż osobie, która jest niepoczytalna, nie może zostać przypisane sprawstwo przestępstwa. Nie oznacza to jednak, że taka osoba nie poniesie żadnych konsekwencji. Względem niej stosuje się bowiem tzw. środki zabezpieczające, enumeratywnie wskazane w art. 93a k.k. , np. elektroniczna kontrola miejsca pobytu, czy pobyt w zakładzie psychiatrycznym.
W tym kontekście należy podkreślić, iż Kodeks Karny wyłącza stosowanie przepisów o niepoczytalności oraz ograniczonej poczytalności do osób, które wprawiły się w taki stan wskutek spożycia alkoholu lub środków odurzających (tzw. zawinienie na przedpolu czynu zabronionego).
Zatem, jeżeli sprawca odurzony kokainą dopuścił się zabójstwa, pomimo iż z uwagi na stan odurzenia, nie zdawał sobie sprawy z tego co robi, będzie on ponosił odpowiedzialność karną na normalnych zasadach.
Zasada terytorialności
W polskim prawie karnym obowiązuje również zasada terytorialności, która stanowi, iż Kodeks Karny w zasadzie może być stosowany tylko do sprawcy, który popełnia czyn zabroniony na terytorium Polski lub na polskim statku wodnym lub powietrznym. O wyjątkach stanowią umowy międzynarodowe.
Zatem jeżeli sprawca dokonuje kradzieży na pokładzie samolotu PLL LOT nad terytorium Francji, będzie on podlegał odpowiedzialności karnej na zasadach polskiego kodeksu.
Należy jednak zaznaczyć, iż zgodnie z art. 109 k.k., Kodeks Karny znajduje zastosowanie do obywatela polskiego, który popełnia przestępstwo za granicą. W zasadzie jedynym warunkiem jest tu tzw. zasada podwójnej karalności, która oznacza, iż czyn popełniany za granicą, stanowiący przestępstwo w świetle Kodeksu Karnego, musi być również uznawany za przestępstwo (ew. wykroczenie) w kraju jego popełnienia.
Zatem jeżeli obywatel polski pozostając w związku małżeńskim, wstąpi w kolejny związek małżeński na terenie Zjednoczonych Emiratów Arabskich (gdzie bigamia nie stanowi przestępstwa), tym samym nie będzie podlegał odpowiedzialności karnej z art. 206 k.k., gdyż nie można zastosować w przedmiotowym przypadku zasady podwójnej karalności.
Konkludując, o przypisaniu odpowiedzialności karnej za przestępstwo decyduje szereg przesłanek kodeksowych, które muszą zostać spełnione łącznie. Jeżeli którakolwiek z nich nie ziści się, tym samym brak będzie podstaw do uznania, iż przestępstwo zostało popełnione.
Więcej porad prawnych, regulowanych przez prawo karne znajdą Państwo na stronie Kancelarii.
Opracowano: Grażyna Zemanek – Adwokat Kraków