Zgodnie z art. 115 § 16 Kodeksu karnego, stan nietrzeźwości zachodzi wtedy, gdy: 1) zawartość alkoholu we krwi badanego przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość ; 2) w 1 dm3 wydychanego przez badanego powietrza zawartość alkoholu przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość. Z kolei zgodnie z art. 46 pkt 2 Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, stan po użyciu alkoholu zachodzi wtedy, gdy: 1) zawartość alkoholu we krwi badanego waha się w granicach od 0,2 do 0,5 promila albo prowadzi do stężenia oscylującego w tych granicach; 2) zawartość alkoholu w 1 dm3 wydychanego przez badanego powietrza waha się w granicach od 0,1 do 0,25 mg. Kierujący pojazdem po spożyciu alkoholu co do zasady popełnia więc albo przestępstwo z art. 178a Kodeksu karnego albo wykroczenie z art. 86 § 2 Kodeksu wykroczeń.
Zasady i sposób kontroli przez Policję stanu trzeźwości kierowców normuje Zarządzenie nr 496 Komendanta Głównego Policji z dnia 25 maja 2004 r. z poźn. zm. (dalej zwane Zarządzeniem).
Zgodnie z w/w Zarządzeniem, w celu ustalenia zawartości alkoholu w wydychanym powietrzu, Policja stosuje trzy rodzaje urządzeń:
1) działające na podstawie pomiaru spektrofotometrycznego w podczerwieni (Alcomat, Alcotest 7110, Alkometr A 2.0),
2) działające na zasadzie elektrodowego utleniania alkoholu (Alco-Sensor IV, Alcotest 7410, Alcometer SD-400, Alcotest 7410 Plus RS, AlcoQuant 3020),
3) wyposażone w detektor półprzewodnikowy (Alert J4X, AlcoBlow – urządzenie bez ustnika).
Należy zauważyć, iż aby dokonany pomiar mógł służyć za dowód w sprawie, musi być wykonywany urządzeniem, które posiada:
1) książkę dowodowego analizatora wdechu (tu odnotowuje się daty poszczególnych wzorcowań),
2) instrukcję obsługi,
3) rejestr badań przeprowadzonych urządzeniami elektronicznymi do badania trzeźwości,
4) ważne świadectwo wzorcowania (legalizacji, kalibracji).
Badany przed rozpoczęciem badania, zgodnie z Zarządzeniem, ma prawo wglądu do uwierzytelnionej kopii świadectwa wzorcowania. Jeżeli urządzenie, którym dokonano pomiaru, nie będzie posiadało takiego świadectwa wzorcowania bądź też z książki dowodowego analizatora wdechu będzie wynikało, iż brak jest aktualnego wzorcowania (co do zasady wzorcowanie powinno być przeprowadzane co 6 miesięcy), lub też nie będzie ono serwisowane w specjalnych punktach serwisowych, to przedmiotowy pomiar nie będzie mógł stanowić dowodu na zawartość alkoholu we krwi.
Sposoby pomiaru:
1) urządzenie spektrofotometryczne (tzw. alkomat stacjonarny):
Zgodnie z § 3 ust. 1 Zarządzenia, w wypadku uzyskania pomiaru powyżej 0,0 mg/1 dm3, należy niezwłocznie powtórzyć badanie. W przypadku dużej rozpiętości wyników, można kwestionować sprawność urządzenia, a tym samym wiarygodność uzyskanych wyników.
2) urządzenie działające na zasadzie elektrodowego utleniania alkoholu (tzw. alkomat podręczny):
Zgodnie z § 3 ust. 2 Zarządzenia, jeśli wynik pomiaru wyniesie powyżej 0,0 mg/dm3 alkoholu w wydychanym powietrzu, badanie należy powtórzyć po upływie 15 min. Uzasadnieniem dla procedury dwukrotnego badania w odstępie 15 min. jest konieczność wyeliminowania możliwości zafałszowania pierwszego z wyników z powodu zalegania w jamie ustnej alkoholu resztkowego, będącego składnikiem np. leków, słodyczy, czy płynów do płukania jamy ustnej. W przypadku dokonania drugiego pomiaru w odstępie krótszym niż 15 min., uzyskane wyniki można będzie skutecznie kwestionować.
Zgodnie z § 3 ust. 3 Zarządzenia, w sytuacji, gdy pierwszy pomiar jest równy lub większy od 1,0 mg/dm3 alkoholu w wydychanym powietrzu, a drugi pomiar wyniesie 0,0 mg/dm3, obowiązkiem policji jest niezwłoczne dokonanie trzeciego pomiaru tym samym urządzeniem. Jeżeli jego wynik wyniesie 0,0 mg/dm3, brak jest jakichkolwiek przesłanek do twierdzenia, że badany znajdował się w stanie po użyciu alkoholu.
Natomiast, jeżeli pierwszy pomiar jest równy lub większy od 0,1 mg/dm3, drugi pomiar wyniesie powyżej 0,0 mg/dm3 ale poniżej 1,0 mg/dm3, obowiązkiem policji jest niezwłoczne przeprowadzenie trzeciego pomiaru tym samym urządzeniem. Jeżeli wynik będzie oscylował w granicach 0,0 mg/dm3 lub powyżej, to zaistnieją przesłanki do twierdzenia, że badany znajdował się w stanie po użyciu alkoholu, co stanowi wykroczenie z art. 86 § 2 Kodeksu wykroczeń.
Jeżeli pomiar urządzeniem działającym na zasadzie elektrodowego utleniania alkoholu, potocznie zwanym alkomatem podręcznym (np. Alco-Sensor IV, Alcotest 7410, Alcometer SD-400, Alcotest 7410 Plus RS, AlcoQuant 3020) wskaże ponad 0,25 mg/dm3 alkoholu w wydychanym przez badanego powietrzu, to zgodnie z § 3 ust. 5 pkt 1 Zarządzenia, zachodzi podejrzenie popełnienia przestępstwa z art. 178a Kodeksu karnego (prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości). W takim przypadku zawsze należy powtórzyć badanie urządzeniem spektrofotometrycznym, potocznie zwanym alkomatem stacjonarnym. Ponadto, w każdym przypadku, gdy żąda tego badany, należy powtórzyć pomiar uzyskany za pomocą alkomatu podręcznego, alkomatem stacjonarnym.
3)urządzenie wyposażone w detektor półprzewodnikowy (tzw. alkomat przesiewowy)
Zgodnie z § 3 pkt 6 Zarządzenia, tzw. alkomat przesiewowy może być wykorzystywany wyłącznie w celu wstępnej analizy ilościowo-orientacyjnej. Co ważne, może być stosowane bez ustnika, o ile posiada taką funkcję. Jeśli pomiar uzyskany za pomocą przedmiotowego urządzenia wskaże powyżej 0,0 mg/dm3, obowiązkiem Policji jest powtórzenie badania bądź to alkomatem stacjonarnym, bądź alkomatem podręcznym.
Należy zwrócić uwagę, iż poza wyjątkiem opisanym powyżej, kiedy pomiar alkomatem przesiewowym można dokonywać bez ustnika (pod warunkiem, że urządzenie posiada taką funkcję), badania przeprowadza się za pomocą jednorazowego ustnika. Taki ustnik powinien być zapakowany fabrycznie. Dopiero w momencie przystąpienia do badania, w obecności badanego policjant otwiera opakowanie, w którym znajduje się jednorazowy ustnik. Jeżeli organ przeprowadzający pomiar nie dysponuje zapakowanym jednorazowym ustnikiem, brak zgody na badanie alkomatem, będzie w pełni uzasadniony.
W sytuacji wypadku drogowego, w którym jest ranny lub ofiara śmiertelna, badanie należy przeprowadzić wyłącznie za pomocą alkomatu stacjonarnego lub podręcznego.
Co istotne, badania nie należy przeprowadzać wcześniej, niż przed upływem 15 min., od chwili zakończenia przez badanego palenia tytoniu lub spożywania alkoholu. Ma to na celu wyeliminowanie możliwości zafałszowania wyniku, który z uwagi na zaleganie resztkowego alkoholu lub tytoniu w jamie ustnej, mógłby być znacznie zawyżony.
§ 8 Zarządzenia wylicza przypadki uzasadniające przeprowadzenie badania próby krwi na zawartość alkoholu. Po pierwsze, badany alkomatem, zawsze może zażądać pobrania krwi (bez względu na wynik poprzednich badań). Po drugie, kiedy badany odmawia poddania się badaniu alkomatem, musi się liczyć, że zostanie przewieziony do zakładu społecznego służby zdrowia lub izby wytrzeźwień, w celu pobrania (nawet wbrew swojej woli) próby krwi. Po trzecie, kiedy istnieją przeciwwskazania zdrowotne do przeprowadzenia badania alkomatem. Po czwarte, kiedy stan zdrowia badanego (np. upojenie alkoholowe, choroby układu oddechowego) uniemożliwia badanie za pomocą alkomatu.
Po przeprowadzeniu badania, obowiązkiem policjanta jest sporządzenie protokołu w przypadku, gdy: 1) żąda tego badany (policjant powinien pouczyć o takim uprawnieniu), 2) pomiar wskazał co najmniej 0,1 mg/dm3 (a więc zachodzi stan po użyciu alkoholu), 3) kierujący uczestniczył w wypadku drogowym, w którym jest ofiara śmiertelna lub ranny, 4)istnieje podejrzenie popełnienia przestępstwa (a więc pomiar wskazuje powyżej 0,25 mg/dm3), 5) pomiar nie wskazał obecności alkoholu, ale w danej sprawie będzie dalej prowadzone postępowanie.
W protokole wynik pomiaru wpisywany jest z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku. Ponadto należy wskazać typ użytego alkomatu oraz jednostkę pomiarową, w jakiej jest wyskalowany. Należy również podać objawy i okoliczności uzasadniające przeprowadzenie badania alkomatem. Policjant w protokole powinien określić badanego z imienia i nazwiska, wskazać jego numer dokumentu tożsamości oraz dokumentu prawa jazdy. Należy również określić dokładny czas (z podaniem godziny oraz minuty) oraz datę i miejscowość przeprowadzenia pomiarów. Protokół musi również wskazywać imię i nazwisko, stopień oraz jednostkę policji funkcjonariusza, który dokonywał pomiaru. Do protokołu dołącza się wyniki przeprowadzonych badań, stanowiące wydruki z alkomatu.
Na końcu protokołu znajdują się opcje do zakreślenia: czy badany żąda ponownego badania wydychanego powietrza, czy badany żąda pobrania krwi oraz czy badany zgłasza uwagi do prawidłowości zabezpieczenia ustnika. Jeżeli badany wybiera którąś z tych opcji, istotnym jest, aby przed podpisaniem protokołu zwrócił uwagę, czy są one odpowiednio zakreślone. W przeciwnym razie, po jego podpisaniu, trudno będzie negować dane w nim zawarte.
Każde badanie, bez względu na jego wynik, policjant ma obowiązek niezwłocznie wpisać do rejestru badań prowadzonego indywidualnie dla danego urządzenia.
Adwokat Grażyna Zemanek