Ustawą z dnia z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 181, poz. 1287) do polskiego porządku prawnego wprowadzona została nowa instytucja – notarialne poświadczenie dziedziczenia. Instytucja ta stanowi – obok sądowego stwierdzenia nabycia spadku – alternatywną drogę uzyskania dokumentu potwierdzającego prawa do spadku.
Instytucja notarialnego poświadczenia dziedziczenia jest zdecydowanie szybszym sposobem przeprowadzenia wszelkich formalności związanych z uregulowaniem spraw spadkowych. Pozytywnie również wpływa na odciążenie sądów od spraw, które z uwagi na niesporny charakter, należą tylko do instrumentów ochrony prawnej, nie szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości. Co ważne, postępowanie o wydanie notarialnego poświadczenia dziedziczenia może toczyć się przed dowolnym notariuszem na terenie całego kraju, a nie tylko – tak jak w przypadku sądowego postępowania o stwierdzenie nabycia spadku – według właściwości wyłącznej: w miejscu zamieszkania spadkodawcy.
Notariusz może poświadczyć dziedziczenie ustawowe albo testamentowe, z wyłączeniem testamentów szczególnych. Instytucja ta nie znajdzie więc zastosowania do dziedziczenia na podstawie testamentów: ustnego, podróżnego oraz wojskowego. Natomiast sukcesja na podstawie testamentów: własnoręcznego, notarialnego oraz alograficznego może zostać w ten sposób poświadczona. Ponadto, ustawodawca wyłączył możliwość zastosowania w/w instytucji do spadków otwartych przed 1 lipca 1984 r. (związane jest to z brakiem numerów PESEL spadkodawców).
Aby notariusz mógł poświadczyć dziedziczenie niezbędne jest zgodne żądanie wydania takiego dokumentu wszystkich osób mogących wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi oraz testamentowi, ewentualnie także zapisobiercy windykacyjni. Jeżeli brak czyjejkolwiek zgody, uzyskanie dokumentu potwierdzającego prawa do spadku będzie możliwe tylko na drodze sądowej. W trakcie całego postępowania konieczny jest osobisty udział wszystkich w/w osób. W przypadku jednak, gdy spadkobierca nie żyje, mogą stawić się jego zstępni. Osoby nie posiadające zdolności do czynności prawnych lub o ograniczonej zdolności do czynności prawnych są reprezentowani przez opiekunów prawnych. Dokumenty, które należy dostarczyć notariuszowi to: odpis aktu zgonu spadkodawcy (zupełny lub skrócony), dokument potwierdzający PESEL spadkodawcy, odpisy aktów stanu cywilnego spadkobierców ustawowych, odpis aktu urodzenia (aktu małżeństwa w przypadku kobiet) małżonka spadkodawcy, jeżeli w chwili otwarcia spadku pozostawał on w związku małżeńskim.
Kolejnym etapem postępowania jest sporządzenie przez notariusza protokołu spadkowego, do którego wszyscy uczestnicy muszą złożyć oświadczenia spadkowe. Są one odpowiednikiem zapewnień spadkowych i składane są pod groźbą odpowiedzialności karnej za podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy (art. 233 Kodeksu karnego). Po spełnieniu wszystkich powyższych warunków, notariusz wydaje poświadczenie dziedziczenia, a następnie rejestruje je w systemie informatycznym prowadzonym przez Krajową Radę Notarialną. W ten sposób w/w dokument uzyskuje numer oraz datę rejestracji. Zgodnie z ustawą odpisy aktu poświadczenia dziedziczenia przysługują co do zasady stronom postępowania lub osobom, dla których w akcie przewidziano to prawo, a także ich następcom prawnym. O wypis może się również ubiegać osoba, która wykaże interes prawny, a także sądy, prokuratury i organy skarbowe.
Stwierdzenie nabycia spadku oraz notarialne poświadczenie dziedziczenia to dwie instytucje służące temu samemu celowi – uzyskaniu dokumentu potwierdzającego prawa do spadku. Z obydwoma instytucjami ustawodawca wiąże domniemanie posiadania przymiotu spadkobiercy. Jednakże w przypadku kolizji obu dokumentów, domniemanie wynikające ze stwierdzenia nabycia spadku jest mocniejsze niż to wynikające z poświadczenia dziedziczenia. Kolejną cechą wspólną obydwu instytucji jest ta, że zarówno sądowe stwierdzenie nabycia spadku, jak i notarialne poświadczenie dziedziczenia nie może nastąpić przed upływem 6 miesięcy od otwarcia spadku, chyba że wszyscy spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Plusem na korzyść notarialnego postępowania jest zapewne brak wymogu przestrzegania właściwości miejscowej ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Oznacza to, że akt poświadczenia dziedziczenia po spełnieniu wszystkich ustawowych wymogów, można uzyskać u dowolnego notariusza na terenie całego kraju. Za notarialnym poświadczeniem przemawia również ekonomika czasu spadkobierców – są to postępowania trwające dużo krócej niż alternatywne postępowania sądowe. Również koszt przedmiotowego postępowania jest porównywalny z kosztami postępowania sądowego. Zgodnie bowiem z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej, maksymalna taksa wynosi 50 zł przy poświadczeniu dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, a 100 zł przy poświadczeniu dziedziczenia testamentowego z zapisem windykacyjnym. Opłata sądowa od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku to koszt 50 zł. Jedynym mankamentem notarialnego postępowania – jak się wydaje – jest to, że z przedmiotowego trybu ustawodawca wyłączył wiele spraw, m.in. niemożliwe jest notarialne poświadczenie dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych, spadków otwartych przed 1 lipca 1984 r., spadków po cudzoziemcu, czy spadków przypadających gminie lub Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Niemniej jednak dla niespornych postępowań spadkowych notarialne poświadczenie dziedziczenia jest o wiele prostszym, szybszym a przy tym porównywalnym cenowo sposobem uzyskania dokumentu potwierdzającego dziedziczenie.
Kancelaria adwokacka Zemanek