Jedynym z rodzajów polskich sądów są sądy administracyjne. Nie rozpatrują one może najgłośniejszych i najciekawszych medialnie spraw, ale ich rola jest niezwykle istotna w naszym systemie. Jakimi więc sprawami się one przede wszystkim zajmują?
Następczy charakter sądów administracyjnych
Wszystkie postępowania przed sądami tego typu mają charakter następczy. Oznacza to, że każde postępowanie musi być na początku rozpatrzone przez odpowiedni organ administracji publicznej. Postępowania nie mogą być również rozpoczynane z urzędu, czyli nie może ich zainicjować sam sąd administracyjny. Zatem postępowanie może być rozpoczęte na czyjś wniosek lub przez czyjąś skargę. Po drugiej stronie jest natomiast organ administracji publicznej, który wydał odpowiednią decyzję. Przy tym organ administracji publicznej to po prostu podmiot, który reprezentuje państwo. Są to zatem przede wszystkim takie instytucje, jak:
- Prezydent RP
- Premier oraz ministrowie
- wójt gminy, burmistrz oraz prezydent miasta
- wojewoda
- rada gminy oraz powiatu
- komendant policji
- naczelnik urzędu skarbowego
Najwyższą instancją w sądownictwie administracyjnym jest Naczelny Sąd Administracyjny. Chociaż sądownictwo administracyjne jest znane w Polsce od dawna, a przywrócono je po wojnie już w 1980 roku, to ten obszar wymiaru sprawiedliwości w obecnym kształcie powstał po uchwaleniu Konstytucji RP z 1997 roku. Dodatkowo działanie sądów regulują dwie ustawy z 2002 roku;
- Prawo o ustroju sądów administracyjnych
- Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi
Co ciekawe, aż do 2003 roku jedynym sądem administracyjnym w naszym kraju był właśnie Naczelny Sąd Administracyjny. Dopiero w 2003 roku, gdy w życie weszły obie wyżej wymienione ustawy, zaczęto organizować sądy administracyjne w każdym województwie w kraju. Każdy sąd administracyjny ma swojego prezesa, zgromadzenie ogólne – tyczy się to zresztą również NSA. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego jest powoływany przez prezydenta RP na sześcioletnią kadencję.
Czym zajmują się sądy administracyjne?
Co zatem należy do obowiązków sądów administracyjnych pierwszej instancji, czyli tych wojewódzkich? Przede wszystkim kontrolują one działalność całej administracji publicznej, w tym przede wszystkim decyzje administracyjne, akty prawa miejscowego organów samorządów oraz organów, podlegających bezpośrednio rządowi, postanowienia wydane w postępowaniach administracyjnych, akty oraz czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień i obowiązków wynikających z prawa czy też pisemne interpretacje przepisów prawa podatkowego.
Sądy administracyjne zajmują się również sprawami, dotyczącymi bezczynności organów administracji oraz przewlekłymi postępowaniami w sprawach postępowania podatkowego oraz aktami nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządowych. Spora część spraw dotyczy także sporów kompetencyjnych pomiędzy rządem a samorządami – i zresztą to właśnie te sprawy najczęściej przyciągają uwagę mediów oraz opinii publicznej.
Jedną z głównych zasad, jeśli chodzi o sądy administracyjne, jest bezwzględny zakaz rozpatrywania przez nie cywilnych spraw, które powinny być rozstrzygane przez odpowiednie sądy powszechne. Obecnie w Polsce jest szesnaście wojewódzkich sądów administracyjnych, w województwie mazowieckim natomiast poza Warszawą jest również wydział zamiejscowy w Radomiu. Chociaż sądownictwo administracyjne nie zajmuje się może najistotniejszymi sprawami w kraju, może poza niektórymi wyjątkami, to jego działanie jest powszechnie chwalone. Przede wszystkim istnienie sądów tego typu sprawia, że sądy cywilne czy karne nie są przeładowane sprawami administracyjnymi. Również taki podział umożliwia większą specjalizację każdego sądu. Teoretycznie też istnienie tego sądownictwa sprawia, że każdy obywatel może poskarżyć się na jakąkolwiek decyzję administracji rządowej i samorządowej. I obywatele oczywiście chętnie z tej możliwości korzystają, więc spraw w sądach administracyjnych jest sporo, a na wyroki trzeba niestety często sporo czekać.